به نقل از "ندای یک بسیجی": هوا گرم است?،تمام لباستان از عرق خیس‌شده است. ناگهان دچار خستگی شدید، سردرد و سرگیجه می‌شوید و احساس می‌کنید دارید از حال می‌روید. تا به حال این حس را در فصل گرم سال داشته‌اید؟

اینها همان علائم و نشانه‌های گرمازدگی است که بدن شما، در مقابل حرارت بالای محیط نشان داده است. علائم هشداری که باید جدی گرفته شود و اگر زودتر اقدام مناسبی برای آن انجام نشود ممکن است به اغماء و حتی مرگ منجر شود. گرمازدگی گرچه برای بیشتر ما لااقل یک بار در طول عمرمان رخ داده است ولی نباید بگذاریم دوباره اتفاق بیفتد و باید با رعایت نکاتی از آن پیشگیری کنیم. برای آگاهی بیشتر درباره پدیده گرمازدگی و جلوگیری از آن، با دکتر ایرج خسرونیا، متخصص داخلی و رئیس انجمن متخصصان داخلی ایران به گفت‌وگو نشستیم.

گرما زدگی?چگونه رخ می?دهد و چه اختلالی در اعضای بدن ایجاد می‌شود؟
وقتی انسان در مقابل گرمای محیط بیش از 40 درجه سانتی‌گراد، نور شدید آفتاب یا محیط خفه و گرم (مقابل کوره) قرار می‌گیرد بدن شروع به تعریق می‌کند. تعریق زیاد باعث می‌شود مقدار زیادی از پتاسیم، سدیم و املاح بدن از طریق عرق دفع شود. پس بتدریج بدن با کمبود آب مواجه می‌شود که ابتدا علائمی مانند خشکی دهان، خشکی اشک و احساس تنگی نفس برای فرد گرمازده به‌وجود می‌آید و نشانه‌ها با افزایش یافتن ضربان قلب و بی‌حالی ادامه می‌یابد. این افراد بشدت به آب نیاز پیدا می‌کنند و اگر اقدام مناسبی به عمل نیاید، حال بیمار رو به وخامت می‌‌رود.

درباره اتفاقاتی که هنگام گرمازدگی در بدن رخ می‌دهد، بیشتر توضیح می‌دهید؟
در حالت عادی وقتی ما در مقابل گرما قرار می‌گیریم مقدار زیادی از خون به عروق سطحی پوست وارد می‌شود و سیستم گردش خون مانند یک کولر آبی عمل می‌کند. جریان خون وقتی به سمت پوست می‌آید مقدار زیادی از حرارت را با محیط مبادله می‌کند.

وقتی درجه حرارت بیرون بیش از درجه حرارت دمای بدن باشد، این مبادله بدرستی انجام نخواهد شد و درجه حرارت گرم بیرون را هم به خود جذب می‌کند و تبدیل درجه حرارت بالا به پایین مختل می‌شود. مسئول تنظیم حرارت در بدن، عضو کوچکی در مغز به نام هیپوتالاموس است که با گرمای زیاد دچار مشکل می‌شود.

حال بیماران تا چه حد وخیم می‌شود؟
همان‌طور که اشاره کردم، با پیدایش علائم اولیه، بیمار را باید بسرعت از ناحیه گرم خارج کرد تا گرمازدگی از حالت خفیف به سوی متوسط و شدید سوق پیدا نکند؛ زیرا درمان بیمار در مراحل بعدی بسیار دشوارتر بوده و حتی ممکن است در بیمارستان نیز بستری شود. در گرمازدگی شدید، تهوع، استفراغ، تشنج کاهش سطح هوشیاری و کما اتفاق می‌افتد، در این حالت قلب برای خونرسانی به کل بدن ضربان را بالاتر می‌برد. تا بتواند خون را به ارگان‌های مهمی چون کبد، مغز و کلیه‌ها برساند. اگر یکی از این اعضا مانند کلیه‌ها با کمبود خون و اکسیژن مواجه شود، آسیب جدی خواهد دید.

چه افرادی بیشتر گرمازده می‌شوند؟
کودکان، افراد مسن، کسانی که سابقه بیماری‌های مزمنی مانند دیابت، بیماری‌های قلبی، کبدی، ریوی و کلیوی دارند یا دچار سرطان هستند، در معرض خطرند. در برابر هر تغییر محیطی، بدن دفاعی از خود نشان می‌دهد.

وقتی ایمنی بدن ضعیف شده و قدرت دفاعی چندانی ندارد نه تنها در مقابله با گرمازدگی، بلکه در برابر بسیاری از شرایط غیرعادی محیطی و بیرونی واکنشی متفاوت‌تر از یک فرد سالم نشان خواهد داد.

مثلا یک فرد مسن نمی‌تواند حالت ارتجاعی رگ‌ها و کولر طبیعی بدن را تنظیم کند یا یک کودک به دلیل این‌که قدرت بدنی کمی دارد و سیستم ایمنی‌اش هنوز تکامل نیافته و مهم‌تر از همه غدد عرقی به اندازه کافی وجو د ندارد، بیشتر در معرض گرمازدگی قرار دارد و خانواده‌ها باید به این نکته توجه کافی داشته باشند و از کودکان در این فصل مراقبت کافی در برابر گرما و آفتاب به عمل آورند. کودکان خیلی زود دچار گرمازدگی شدید می‌شوند.

کم‌آبی بدن چیست و چطور باید میزان آب از دست رفته را جبران کرد؟
وقتی با عرق کردن، آب زیادی از بدن دفع می‌شود یا در برخی بیماران به دلایلی کلیه‌ها خوب کار نمی‌کنند و آب زیادی از طریق کلیه‌ها دفع می‌شود و در دسته دیگری نیز اسهال و استفراغ باعث کاهش آب بدن می‌شود، آب موجود در رگ‌ها کاهش یافته و گلبول‌های قرمز غلیظ‌تر شده و شخص ابتدا علائم ظاهری نشان می‌دهد و در نهایت قدرت خونرسانی کاهش می‌یابد و مراکز حساس ضربه می‌بینند. اوایل بیماری، با دادن آب و آبمیوه می‌توان اختلال ایجاد شده را بهبود بخشید. مایعات باید به آرامی و به طور مرتب به بیمار گرمازده خورانده شود. بهتر است برای جبران سدیم از دست رفته کمی داخل آبمیوه نمک نیز اضافه کرد ولی بهترین درمان همان نوشیدن آب خنک است. اگر مراحل گرمازدگی پیشرفته بود باید به وسیله سرم کم‌آبی ایجاد شده را جبران کرد.

با بیمار گرمازده چگونه برخورد کنیم؟
اولین کار این است که بیمار را از محیط گرم خارج کنیم و به مکانی که دارای کولر یا پنکه است انتقال دهیم. حتی اگر بیمار دچار تهوع و استفراغ است آرام‌آرام به او آب بخورانیم و لباس‌هایش را سبک کنیم. می‌توانیم پاهای بیمار را در آب یخ قرار دهیم. در صورتی که تهویه نبود، به وسیله پارچه مرطوب و باد زدن مصدوم را خنک می‌کنیم و چنانچه گرمازدگی شدید بود، به هیچ وجه خود درمانی توصیه نمی‌شود و بیمار را باید سریع به مراکز فوریت‌های پزشکی انتقال داد.

با رعایت چه نکاتی می‌توان از گرمازدگی جلوگیری کرد؟
افراد مسن، کودکان و کسانی که به یک بیماری مزمن دچارند از بیرون آمـــدن در ساعات گرم روز (ساعت 10 صبح تا 5 بعدازظهر) خودداری کنند و اگر مجبورند در این ساعات از خانه خارج شوند، سعی کنند در سایه راه بروند و به مدت طولانی در معرض آفتاب قرار نگیرند.

اگر برخی افراد مجبورند در محیط بیرون باشند و کارشان به نوعی خارج از ساختمان است، مقدار کافی آب با خود به همراه داشته باشند و هرازگاهی حتی اگر تشنه هم نیستند مقداری از آن را بنوشند. ضمنا دقت کنند لباس و پوشش مناسبی داشته باشند.

لباس‌های نخی گشاد با رنگ روشن، باعث حرکت جریان هوا روی سطح پوست شده و از بالا رفتن گرمای درونی بدن جلوگیری می‌شود.

از ورزش کردن در ساعات گرم روز و زیر نور شدید آفتاب خودداری شود. ورزش باید در ساعات خنک روز یا در سالن‌های سرپوشیده و خنک انجام شود.

افرادی که در کوره‌پزخانه‌ها کار می‌کنند، بهتر است سیستم تهویه مناسبی در آن محل نصب کنند. دمای اتاقی که در آن هستیم باید بین 30 تا 34 درجه باشد.

به دلیل از دست رفتن کلسیم، فسفر، منیزیم، سدیم و پتاسیم ممکن است گرفتگی عضلات یا اسپاسم رخ دهد. راه‌حل نیز مانند دیگر موارد خوردن مایعات و غذای مناسب است. عضلات درگیر اغلب عضلات ساق پا و عضلاتی هستند که بیش از بقیه حرکت می‌کنند.